Co to jest ileostomia – rodzaje, pielęgnacja, dieta

Ileostomia to chirurgiczne wyprowadzenie światła jelita cienkiego na powierzchnię brzucha. Wykonuje się ją wówczas, gdy konieczne jest usunięcie całego jelita grubego wraz ze zwieraczami odbytu. Po operacji pacjent stosuje specjalne worki, w których gromadzi się kał. Jak wygląda życie ze „sztucznym odbytem”? Czy ileostomia jest już do końca życia? Ileostomię wyłania się zwykle po prawej stronie brzucha, poniżej pępka. Przyszyta do skóry końcówka jelita cienkiego wystaje nad jej powierzchnie ok. 2-3 cm. Stomia powinna być różowoczerwona i lekko wilgotna. Ponieważ jest nieunerwiona, po wygojeniu nie powinna sprawiać bólu. Treść jelitowa wydostaje się z ileostomii w sposób niekontrolowany praktycznie przez cały czas, podobnie jak mocz w przypadku urostomii. Ma półpłynną konsystencję. Absorbcja wody ze strawionego pokarmu i formowanie się kału odbywa się w jelicie grubym; które w przypadku pacjentów z ileostomią zazwyczaj jest całkowicie wycięte. Wprawdzie z czasem jelito cienkie „uczy się” wchłaniania wody, jednak nigdy nie na taką skalę, jak ma to miejsce w jelicie grubym. Stąd inna konsystencja kału pacjentów z ileostomią.

Właściwa objętość stolca w przypadku ileostomii wynosi od 200 do 600 ml na dobę.

Ileostomia – kiedy się ją wykonuje

Najczęstsze wskazania do wyłonienia ileostomii to:

• polipowatość jelita grubego
• wieloogniskowy rak jelita grubego
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• choroba Leśniowskiego-Crohna
• rozległa endometrioza jelita grubego
• zmiany nowotworowe w obrębie kanału rdzenia kręgowego z następstwem nietrzymania stolca i gazów lub brak defekacji
• niedrożność i zapalenie otrzewnej

Ileostomia a kolostomia – podobieństwa i różnice

Ileostomia i kolostomia zaliczane są do stomii kałowych, pierwsza wyłaniana jest na jelicie cienkim, druga na jelicie grubym. Poza wydalaną treścią, stomie te w bardzo różny sposób wpływają na życie pacjenta. W przypadku kolostomii następuje niewielka utrata funkcji fizjologicznych jelita, stolec wydalany jest przeważnie regularnie 1 – 2 razy w ciągu doby i ma prawidłową konsystencję. Pacjenci z kolostomią, jeśli przestrzegają zaleceń dietetycznych,  w istotny sposób sami mogą wpływać, zarówno na częstotliwość wydalania, jak i objętość czy konsystencję stolca. W okresie między wypróżnieniami nie następuje też prawie w ogóle wypływ treści jelitowej. Czytaj więcej: Kolostomia - przyczyny i rodzaje stomii na jelicie grubym   Pacjenci z ileostomią nie mają takiego komfortu. Z powodu braku jelita grubego, w którym fizjologicznie dochodzi do wchłaniania wody, elektrolitów i formowania się stolca, treść jelitowa:

• ma konsystencję półpłynną lub papkowatą,
• ma znaczną objętość,
• zawiera enzymy, które mają silnie drażniące działanie na skórę, co utrudnia pielęgnację

O ile pacjenci z kolostomią mają raczej skłonność do zaparć, tak w przypadku ileostomii zaparcia nie występują, natomiast częstym problemem są biegunki, które w tej grupie chorych mogą szybko doprowadzić do odwodnienia organizmu i zaburzeń elektrolitowych. Nawracające i utrzymujące się biegunki dodatkowo zwiększają ryzyko rozwoju kamicy żółciowej lub nerkowej.

Rodzaje ileostomii

W zależności od tego, czy ciągłość przewodu pokarmowego będzie mogła być odtworzona, czy nie, ileostomie dzieli się na:

• czasowe – ileostomia czasowa bywa wyłaniania np. przy operacji usunięcia fragmentu jelita cienkiego, na czas gojenia się rany
• definitywne (ostateczne) – przywrócenie ciągłości przewodu pokarmowego nie jest możliwe wówczas, gdy zostaną usunięte zwieracze odbytu, w takiej sytuacji ileostomia będzie ostateczna. Kiedy usunięte zostanie całe jelito grube, ale zachowane zwieracze odbytu, wówczas niekiedy udaje się zlikwidować ileostomię, tworząc połączenie jelita cienkiego z odbytem. Niemniej jest to operacja skomplikowana i obciążająca, która może być przeprowadzona, jeśli pozwala na to ogólny dobry stan zdrowia pacjenta.

Natomiast w zależności od ilości wykonanych otworów stomijnych, ileostomię dzieli się na

• ileostomię jednolufową – końcówkę zdrowego fragmentu jelita wyłaniana jest na powierzchnię skóry brzucha, tworząc ileostomię. Druga końcówka albo zostaje na ślepo zszyta, albo usunięta z dalszymi odcinkami przewodu pokarmowego.
• ileostomię dwulufową (pętlową) – po wycięciu fragmentu jelita cienkiego obie końcówki wyłania się na powierzchnię skóry brzucha, tworząc dwa otwory stomijne; z jednego otworu wydostaje się treść jelitowa, natomiast drugi odcinek (dystalny, od strony jelita grubego) jest wyłączony z pasażu jelitowego. Ileostomia dwulufowa ma najczęściej charakter odwracalny. Po zakończeniu leczenia końcówki jelita na nowo zespala ze sobą, odtwarzając ciągłość przewodu pokarmowego.

Pielęgnacja ileostomii

Treść jelitowa, jaka wydostaje się z ileostomii zawiera enzymy trzustkowe i wątrobowe, które mają działanie silnie drażniące skórę. Dlatego tym bardziej należy zwracać uwagę na pielęgnację skóry wokół przetoki oraz na dopasowanie płytki mocującej worek do indywidualnego kształtu stomii. Do mycia skóry wokół stomii najlepiej sprawdza się woda z delikatnym detergentem. Mydła w kostce mają pH mocno zasadowe i działają wysuszająco na skórę, bardziej odpowiednie  będą środki do mycia o pH zbliżonym do pH skóry. Skórę najlepiej myć pod prysznicem. Następnie należy ją delikatnie osuszyć. Otwór płytki mocującej worek powinien być idealnie dopasowany do kształtu stomii. Dlatego warto korzystać z pasty uszczelniającej, która zabezpieczy skórę przed niekorzystnym działaniem treści jelitowej. Pasty uszczelniające przydają się, kiedy skóra wokół stomii nie jest idealnie gładka, np. z powodu blizn po operacji. Do odklejania płytki mocującej worek oraz usuwania resztek kleju należy używać specjalnych produktów przeznaczonych dla osób ze stomią. Pozwalają one oczyścić skórę w sposób delikatny, bez niepotrzebnego tarcia i podrażnień. Unikać należy rozpuszczalników na bazie alkoholu, które wysuszają skórę. Także do ewentualnego nawilżania skóry należy stosować kosmetyki przeznaczone dla stomików. „zwykłe” kremy i maści pozostawiają tłustą powłokę i utrudniają prawidłowe mocowania worka.

Worki na kał w ileostomii

W przypadku ileostomii dostępne są worki jedno i dwuczęściowe, otwarte i zamknięte. Worek jednoczęściowy jest na stałe połączony z płytką mocującą. Wymiana worka oznacza konieczność wymiany płytki. Worki jednoczęściowe należy wymieniać codzienne. W przypadku worków dwuczęściowych płytkę wymienia się rzadziej niż worek, bo do tej samej płytki można podpiąć kilka worków. Samą płytkę należy wymieniać maksymalnie co 4 dni; każdego dnia podpinając pod nią nowy worek. W przypadku pacjentów z ileostomią lepiej sprawdzają się worki otwarte, czyli takie, które w ciągu dnia można bez problemu opróżnić „od dołu”.

Dieta przy ileostomii

Sposób odżywiania pacjenta z ileostomią zależy nie tylko od przetoki kałowej, ale też od wieku, trybu życia i ogólnego stanu zdrowia. Niemniej sama ileostomia także ma pewne „wymagania” dietetyczne. W jelicie krętym (końcowym odcinku jelita cienkiego) wchłaniane są białka, tłuszcze, rozpuszczalne w tłuszczach witaminy: A, D, E, K, B12, cholesterol oraz sole i kwasy żółciowe. Efektem usunięcia części jelita cienkiego mogą być zaburzenia w trawieniu tłuszczów, co w konsekwencji prowadzi do występowania biegunek tłuszczowych. W takim przypadku należy istotnie ograniczyć ich spożycie. U części pacjentów taki stan utrzymuje się jedynie przez kilka miesięcy po operacji wyłonienia ileostomii, u niektórych mała tolerancja na potrawy bogate w tłuszcz utrwala się, co należy uwzględnić w diecie. Pacjenci z ileostomią zazwyczaj wymagają suplementacji witamin i składników mineralnych takich jak:

• witamina B12
• kwasu foliowego
• witaminy rozpuszczalnych w tłuszczach (A,D,E,K)
• żelaza
• wapń
• magnez
• cynk

W ramach ogólnych zasad żywienia przy ileostomii zaleca się:

• Picie dostatecznej ilości płynów, minimum 1,5-2 litrów dziennie. Ta grupa pacjentów jest szczególnie podatna na odwodnienie, bo nie zachodzi wchłanianie wody w jelicie grubym.
• Spożywanie 4-5 posiłków o niewielkiej objętości.
• Unikanie nadmiaru słodyczy, tłuszczów, alkoholu.
• Spożywanie warzyw i owoców, jeśli pacjenta ma skłonności do biegunek, wybieranie takich, które zawierają jak najmniej błonnika strukturalnego.
• Spożywanie fermentowanych napojów mlecznych (kefiry, maślanki, jogurty).
• Jedzenie małymi kęsami i dokładne przeżuwanie pokarmów.

Pacjenci z ileostomią są w większym stopniu narażenia na bakteryjne lub wirusowe zakażenia jelit, które objawiają się biegunką. Ta z kolei może skutkować zaburzeniami elektrolitowymi i odwodnieniem organizmu. Aby minimalizować ryzyko biegunek należy:

• bezwzględnie przestrzegać zasad higieny podczas przygotowywania posiłków,
• spożywać tylko świeże produkty,
• przechowywać je w odpowiednich warunkach.