Co to jest stomia jelitowa?

Spożywany pokarm wędruje najpierw przez przełyk do żołądka. Pod wpływem soków trawiennych przyjmuje postać płynną. Następnie trafia do jelita cienkiego, gdzie przebiega trawienie oraz wchłanianie substancji odżywczych. Niestrawione resztki pokarmu są usuwane z organizmu. Wcześniej jednak trafiają do jelita grubego, w którym następuje zagęszczenie stolca. Dzięki prawidłowo funkcjonującym mięśniom przechodzi on do odbytnicy. W normalnym warunkach stolec zostaje wydalony przez odbyt. Czym właściwie jest stomia jelitowa? Do czego służy? Odpowiedzi na kluczowe pytania znajdują się w dalszej części artykułu.

Co to jest stomia jelitowa?

Nazwa „stomia” pochodzi z języka greckiego i oznacza otwór. Powszechnie używa się także określeń typu: „sztuczny odbyt”, „przetoka jelitowa lub moczowa”, „odbyt brzuszny”. Stomia to chirurgicznie wytworzone połączenie pomiędzy narządem wewnętrznym a zewnętrzną powierzchnią ciała, które wykonuje się celowo w trakcie dość skomplikowanego zabiegu operacyjnego. Ma niewielką średnicę i zazwyczaj wystaje ponad skórę do wysokości 1,5 cm. Podobnie jak śluzówka w jamie ustnej, jest koloru różowo-czerwonego. Stomia jelitowa to stworzona na drodze operacyjnej przetoka, którą wykorzystuje się w leczeniu wielu schorzeń przewodu pokarmowego. Wytworzony otwór znajduje się w dolnej części brzucha – po lewej lub prawej stronie. Umożliwia wydalanie z organizmu treści jelitowej. Wytworzone ujście musi być zaopatrzone w odpowiedni system stomijny. Komfort i bezpieczeństwo zapewni pacjentowi nie tylko prawidłowo przeprowadzona operacja, ale też dobór właściwego worka. Przed zabiegiem niezwykle ważne jest ustalenie miejsca wyłonienia stomii. Jeśli znajdzie się zbyt nisko, pacjent może mieć problemy z używaniem sprzętu stomijnego.

Kiedy wykonuje się operację stomii jelitowej?

Zabieg bywa przeprowadzany w celu przywrócenia ciągłości przewodu pokarmowego. Operacja wyłonienia stomii może służyć w kolejnym etapie leczenia lub musi być wykonana na drodze postępowania pilnego. O konieczności wykonania zabiegu decyduje lekarz, mając na względzie dobro pacjenta i poprawę jakości życia chorego w perspektywie długoterminowej. Kwalifikacja do operacji odbywa się z powodu konkretnych wskazań medycznych. Czasami musi być zaplanowana w trybie pilnym w celu uratowania życia pacjenta. Do wskazań i najczęstszych przyczyn wyłonienia stomii należy:

• nowotwór okrężnicy, odbytnicy lub pęcherza moczowego – w zaawansowanym stadium choroby konieczne jest chirurgiczne wycięcie jelita czy zwieraczy odbytu, w chirurgii przewodu pokarmowego zastosowanie znajduje szczególnie amputacja brzuszno-kroczowa metodą Miles’a polegająca na usunięciu całej odbytnicy;
• choroba Leśniowskiego-Crohna, w wyniku której dochodzi do zapalenia w obrębie jelita grubego (krętego) – w tym powstawania ropni i niedrożności, w celu usunięcia zmiany chorobowej przeprowadza się często operację sposobem Hartmanna;
• zespół Ogilviego – ostra pseudoniedrożność jelita grubego rozwija się zazwyczaj u osób starszych, niezbędne może okazać się wykonanie przedskórnej endoskopowej cekostomii, czyli stworzenie odbytu kątniczego;
• rodzinna polipowatość gruczolakowata (m.in. zespół Gardnera) – schorzenie dziedziczone autosomalnie i charakteryzuje się występowaniem dużej ilości polipów w odbytnicy oraz okrężnicy, co może doprowadzić do rozwoju raka jelita grubego;
• wady wrodzone przewodu pokarmowego diagnozowane zaraz po urodzeniu lub we wczesnym etapie życia dziecka – np. choroba Hirschsprunga, zarośnięcie przełyku czy odbytu;
• przerwanie ciągłości jelita (perforacja) – powstaje w wyniku powikłań lub na skutek czynników mechanicznych, tj. poważnych urazów.

Stomia jelitowa – rodzaje

Operacyjnie wytworzone połączenie między przewodem pokarmowym a powierzchnią skóry na brzuchu umożliwia wydalanie kału w sytuacjach, gdy staje się to niemożliwe bądź znacznie utrudnione drogą naturalną. Chirurgicznie utworzona przetoka przyczynia się do poprawy ogólnego stanu zdrowia pacjenta oraz daje możliwość ponownego cieszenia się pełnią życia. Istnieje kilka kryteriów podziału stomii i dwa rodzaje systemów stomijnych. Każdego roku w Polsce wykonuje się nawet kilkanaście tysięcy operacji na jelicie cienkim oraz grubym. Stomia może być stała (definitywna, nieodwracalna) lub czasowa (dla odbarczenia chorej części jelita). Drugi rodzaj przetoki sztucznej bywa likwidowany po wyleczeniu pacjenta i przywróceniu ciągłości przewodu pokarmowego.

• Ze względu na budowę, wyróżnia się stomie jednolufowe (pojedyncze) lub dwulufowe (podwójne). W pierwszym przypadku na powłokę wyprowadzany jest przekrój światła jednego odcinka jelita. Natomiast zabieg stomii dwulufowej polega na wyłonieniu fałdu całej pętli. Na zewnątrz tworzone są dwa otwory wyprowadzające.
• W zależności od umiejscowienia, istnieje podział na kolostomię oraz ileostomię. Niemożność oddawania kału drogą naturalną powoduje, że konieczne jest wyprowadzenie części okrężnicy na powierzchnię brzucha. Zabieg ten określa się mianem kolostomii. Natomiast ileostomię wykonuje się najczęściej po usunięciu całego jelita grubego.

Istotne znaczenie ma właściwe dopasowanie systemu stomijnego. Do wyboru są dwa typy worków: jedno- i dwuczęściowe. Pierwszy rodzaj nakleja się bezpośrednio na brzuch, a płytka połączona jest z nim na stałe. We wnętrzu zbiera się mocz lub kał. System dwuczęściowy umożliwia wymianę worka bez konieczności odklejania płytki. Pacjenci mogą nosić oba rodzaje pod ubraniem.

Możliwe powikłania po zabiegu stomii jelitowej

Następstwa związane z wyłonieniem przetoki można podzielić na wczesne i późne. W znacznym stopniu zależne są od umiejscowienia oraz rozległości sztucznego odbytu. Do możliwych powikłań wczesnych zalicza się:

• niedokrwienie, martwicę, zwężenie lub wciągnięcie stomii;
• krwawienie;
• zakażenie rany stomijnej;
• brak zrostu śluzówkowo-skórnego.

W późniejszym okresie pooperacyjnym może dojść do przepukliny okołostomijnej, wypadania, wszczepów śluzówkowych, przewlekłej przetoki, przedziurawienia lub skręcenia jelita, wznowy choroby podstawowej. Spośród powikłań ogólnoustrojowych wyłonienia przetoki jelitowej warto wymienić: problemy natury psychologicznej, socjalne, seksualne oraz metaboliczne. Jakie mogą być jeszcze następstwa zabiegu typu stomia jelitowa? Objawy dermatologiczne o charakterze zapalnym, do których zalicza się alergie skórne, podrażnienia czy zakażenia bakteryjne. Największe ryzyko powikłań tego typu pojawia się przy ileostomii.

Rodzaje stomii jelitowej

1. Kolostomia to operacja przeprowadzana najczęściej w sytuacji, gdy istnieją wyraźne wskazania do usunięcia końcowego odcinka jelita grubego. Wykonywana jest w celu umożliwienia odprowadzenia treści jelitowej z układu trawiennego. Zabieg ten polega na wyłonieniu na powłoki brzuszne przetoki. Operację przeprowadza się zazwyczaj po usunięciu odbytnicy lub części jelita grubego. Może być też wykonana w obrębie okrężnicy wstępującej, poprzecznej lub zstępującej. Od miejsca wytworzenia przetoki jelitowej zależy konsystencja wypróżnień. Kolostomia to stomia jelita grubego, która powinna być zabezpieczona workiem stomijnym. Odpowiednio dobrany sprzęt pozwoli na higieniczne i bezpieczne usuwanie treści jelitowej z organizmu. W przypadku stomii na okrężnicy wstępującej wydalana treść posiada konsystencję półpłynną lub płynną. Bardziej uformowana jest ta wytwarzana na poprzecznej. Na okrężnicy zstępującej przybiera dość zwartą postać. W przypadku wyłonienia stomii na esicy stolec jest już twardy i najbardziej przypomina ten oddawany przez osoby zdrowe. 2. Ileostomia to zabieg operacyjny, który przeprowadza się na poziomie końcowego odcinka jelita cienkiego. Najczęściej jest wykonywany w momencie, gdy pozostała jego część została objęta procesem chorobowym. Ileostomię przeprowadza się również po usunięciu całego jelita grubego. Zazwyczaj wykonywana jest u osób młodych, cierpiących na choroby zapalne przewodu pokarmowego. Stomia jelita cienkiego polega na operacyjnym wyprowadzeniu na powierzchnię brzucha części jelita cienkiego zwanego krętym. W przypadku ileostomii niezbędne jest także korzystanie z worka stomijnego, jako że kał wydostaje się bez woli pacjenta. Najczęściej ma konsystencję płynną lub półpłynną i działanie drażniące na skórę. Z jelita cienkiego może wydostawać się nawet do 8 litrów treści jelitowej dziennie. Z tego względu istnieje konieczność częstej wymiany woreczków. Bezwzględnie należy pamiętać o odpowiedniej pielęgnacji ileostomii. Warto też przestrzegać specjalnej diety oraz wykluczyć z jadłospisu niektóre pokarmy. Najlepiej ograniczyć spożycie błonnika, który może powodować nawracające biegunki. Stomia jest wykonywana nie tylko z powodu chorób czy urazów przewodu pokarmowego. Konieczność wykonania zabiegu pojawia się również w przypadku schorzeń dróg moczowych. Przykład stanowi urostomia, która pozwala na swobodne oddawanie moczu poza organizm inną drogą niż pęcherz czy cewka moczowa.

Pielęgnacja stomii jelitowej

Niezwykle istotne jest przestrzeganie zasad określonych i rekomendowanych przez Polski Klub Proktologii. Kluczowe znaczenie ma osiągnięcie przez chorego pełnej niezależności oraz właściwa pielęgnacja stomii jelitowej, która ograniczy ryzyko wystąpienia wymienionych wcześniej powikłań. Przede wszystkim warto sprawdzać, czy woreczek stomijny znajduje się na swoim miejscu. Należy go wymieniać w pomieszczeniu z dostępem do toalety oraz umywalki. Przed i po wymianie worka trzeba dokładnie wymyć oraz osuszyć ręce. Warto zrezygnować ze stosowania tłustych kremów, oliwek czy balsamów. W naszym kraju wykonywane są głównie dwa rodzaje stomii jelitowej, tj. kolostomia oraz ileostomia. Dzięki nim osoby chore mają szansę na normalne funkcjonowanie i podniesienie komfortu życia. Stomia jelita grubego lub cienkiego daje możliwość odprowadzania na zewnątrz zbędnych substancji, które nie mogą być wydalone drogą naturalną. W trosce o komfort pacjenta zabiegi związane z wyłonieniem przetoki jelitowej przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym.