Co to jest stomia?

Stomia jest specjalnie wytworzonym operacyjnie miejscem połączenia skóry z przewodem pokarmowym lub moczowym. Jej założenie jest elementem leczenia różnego rodzaju schorzeń układu pokarmowego oraz moczowego. Ma umożliwić odpływ treści jelitowych lub moczu na zewnątrz ciała lub pomóc w odżywieniu pacjenta, służąc do wprowadzenia pokarmu bezpośrednio do przewodu pokarmowego. Z poniższego artykułu dowiesz się m.in. co to jest stomia, jakie są wskazania do jej utworzenia oraz jak ją pielęgnować. Omówimy również inne rodzaje stomii oprócz tej, która jest najczęściej wykonywana, czyli stomii jelitowej.

Co to jest stomia?

Stomia w języku greckim oznacza otwór. Jest to celowo, chirurgicznie utworzone połączenie narządu wewnętrznego ze skórą tak, aby światło tego narządu miało ujście zewnętrzne (na powierzchni skóry). Główną rolą jaką pełni stomia, jest zastąpienie narządu, który wyprowadza wydaliny na zewnątrz organizmu. W ten sposób działają stomie odprowadzające mocz lub kał jak np. stomia jelitowa czy też stomia w obrębie dróg moczowych. Inną funkcją stomii może być potrzeba wprowadzenia substancji do organizmu, np. substancji odżywczych. Przykładem takiej stomii jest gastrostomia, która pozwala na wprowadzenie pokarmu bezpośrednio do żołądka.

Przyczyny wyłonienia stomii

Rak jelita grubego jest najczęstszym wskazaniem, z powodu którego wyłaniana jest stomia. Choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, rodzinna polipowatość gruczolakowata, niedrożność lub perforacja jelit, niedrożność moczowodów, nowotwory złośliwe układu moczowego to kolejne przyczyny wykonania stomii. Wskazaniem do założenia stomii są również rozległe urazy jamy brzusznej z przerwaniem ciągłości przewodu pokarmowego lub dróg moczowych, a także trudne w leczeniu przetoki odbytniczo-pochwowe i odbytniczo-pęcherzowe. Wyłonienie stomii może być również konieczne w przypadku rozszczepu kręgosłupa lub innych wrodzonych nieprawidłowości anatomicznych np. zrośnięcia odbytu. Z kolei stomie odżywcze służące do wprowadzenia pożywienia do organizmu (do tzw. żywienia dojelitowego) są stosowane u pacjentów, którzy ze względu na swój stan zdrowia nie mogą odżywiać się drogą podstawową. Wskazania do żywienia dojelitowego to m.in.:

• choroby nowotworowe np. rak przełyku
• choroby neurologiczne
• urazy głowy
• zaburzona motoryka krtani i przełyku

Przyczyny założenia stomii mogą mieć charakter czasowy lub stały. Stomia czasowa zakładana jest np. w sytuacji, gdy wykonuje się zespolenie dwóch różnych fragmentów jelita. Taka stomia czasowa pozwala na regenerację i zagojenie operowanego miejsca, po czym może zostać usunięta. Innym przykładem stomii czasowej jest urostomia, którą wyłania się np. w sytuacji nagłego zablokowania odpływu moczu. Do takiej sytuacji może dojść w wyniku urazu lub z powodu kamicy moczowej. Dzięki urostomii możliwe jest odprowadzanie moczu, przez co minimalizuje się ryzyko dalszego uszkodzenia układu moczowego. To również czas potrzebny do wyleczenia przyczyny zablokowania odpływu moczu. Natomiast jeżeli konieczne jest usunięcie całego narządu lub fragmentu, ale takiego który uniemożliwia odtworzenie ciągłości narządu poprzez zespolenie, wtedy na stałe jest wyłaniana stomia. Choroba nowotworowa jelita grubego lub pęcherza moczowego są właśnie takimi przykładami. Jeżeli dojdzie do całkowitego usunięcia odbytnicy z odbytem lub pęcherza moczowego, to w takich przypadkach stomia jest nieodwracalna i zostanie na zawsze.

Jak wygląda założenie stomii?

Stomia zakładana jest podczas zabiegu chirurgicznego, który może być wykonywany z różnych wskazań. W zależności od rodzaju zabiegu i rodzaju choroby przebieg każdej operacji jest inny. W niektórych przypadkach wyłonienie stomii jest planowane z góry, jeszcze przed zabiegiem, a czasem jest to jeden z możliwych scenariuszy. Ponadto, każda operacja w obrębie jamy brzusznej, a zwłaszcza w obrębie jelit niesie ze sobą ryzyko założenia stomii. Przed taką operacją lekarz chirurg rozmawia z pacjentem i informuje go jaki jest plan działania i jakie jest prawdopodobieństwo, że będzie wykonana stomia. Przed przystąpieniem do planowanej operacji pacjent musi wyrazić świadomą zgodę na wyłonienie stomii. Prawdopodobnie większość pacjentów zastanawia się wtedy, myśląc: stomia - co to jest i jak ona wygląda. Stomia - inaczej przetoka, to otwór, który wykonuje chirurg w dolnej części brzucha. Przez ten otwór o ok. 2-5 mm średnicy wyprowadzany jest na zewnątrz narząd – najczęściej jest to jelito, które jest zespalane ze skórą. Zespolenie to wystaje ponad skórę najczęściej na kilka-kilkadziesiąt milimetrów. Stomia jest wilgotna, ma różowoczerwony kolor (podobny do błony śluzowej w jamie ustnej). Nie jest unerwiona, więc dotykanie stomii nie powoduje bólu. Wyłoniona stomia zostaje połączona ze sprzętem stomijnym, który można dopasować do rodzaju stomii oraz potrzeb, stylu życia i preferencji pacjenta. Sprzęt stomijny składa się z płytki, która jest przyklejana do skóry w miejscu stomii oraz z worka stomijnego, do którego będą spływały wydaliny (kał lub mocz). Sprzęt stomijny może być:

• jednoczęściowy - worek i płytka stomijna stanowią jedną całość
• dwuczęściowy - worek i płytka stanowią dwie oddzielne części, co pozwala na zmianę worka bez odklejania płytki

Rodzaje stomii

W zależności od tego jaką funkcję pełni stomia, możemy wyróżnić:

• stomię odżywczą, która służy do odżywiania pacjentów, u których nie jest to możliwe drogą tradycyjną
• stomię kałową (stomię jelitową), której funkcją jest wyprowadzenie na zewnątrz treści jelitowych
• stomię moczową, której rolą jest wyprowadzenie moczu na zewnątrz ciała

Stomia odżywcza - rodzaje:

• gastrostomia (przetoka wprowadzająca pokarm do żołądka)
• duodenostomia (przetoka wprowadzająca pokarm do dwunastnicy)
• jejunostomia (przetoka wprowadzająca pokarm do jelita czczego)
• oesophagostomia (przetoka wprowadzająca pokarm do przełyku - bardzo rzadko stosowana)

Stomia jelitowa - rodzaje:

• ileostomia – na powierzchnię skry zostaje wyprowadzony fragment jelita cienkiego, wykonuje się ją np. po usunięciu jelita grubego i odbytu
• kolostomia - na powierzchnię skóry wyłania się fragment jelita grubego, wykonuje się ją po wycięciu odbytnicy lub innego fragmentu jelita grubego, w celu odprowadzania treści jelitowych na zewnątrz, gdy nie jest możliwe wydalanie kału w naturalny sposób

Stomia moczowa - rodzaje:

• urostomia - to najczęściej wykonywany rodzaj stomii wyprowadzającej mocz na zewnątrz ciała z pominięciem cewki moczowej i pęcherza; stomia ta jest wyłaniana z fragmentu jelita cienkiego, z którego tworzy się nowy zbiornik na mocz (zamiast pęcherza moczowego), moczowody odprowadzają mocz z nerek do tego zbiornika, a otwarty koniec zbiornika jest właśnie wyprowadzony na zewnątrz przez powłoki brzuszne w postaci stomii
• ureterostomia - ten typ stomii wykonuje się rzadko, jeden lub dwa moczowody wyprowadza się na zewnątrz przez powierzchnię brzucha, tworząc jedną lub dwie stomie
• cystostomia - do jej utworzenia wykorzystuje się cewnik, który wprowadza się przez powłoki brzuszne prosto do pęcherza moczowego, wykonywana jest gdy opróżnienie pęcherza moczowego drogami naturalnymi jest niemożliwe, np. w przypadku urazów pęcherza lub cewki moczowej, przy zatrzymaniu moczu, po plastyce cewki moczowej
• nefrostomia - inaczej przetoka nerkowo-skórna, do jej utworzenia wykorzystuje się dren, którego jeden koniec umieszcza się w nerce, a drugi na powierzchni skóry ; nefrostomia może zostać wyłoniona na jednej lub obu nerkach, wykonuje się ją w przypadku zaburzeń w odpływie moczu z nerki do moczowodu, np. w przypadku urazu moczowodu, w przypadku kamieni moczowych w miedniczce nerkowej lub w moczowodzie, w przypadku zwężenia moczowodu o różnej etiologii (naciek nowotworowy, pourazowe, jatrogenne i inne)

Pielęgnacja stomii

Podstawowe zasady pielęgnacji stomii są wspólne dla różnych jej rodzajów. Sprzęt stomijny powinien być dopasowany do każdego pacjenta indywidualnie. Na rynku dostępne są różne warianty i rozmiary płytek stomijnych oraz worków. Płytki stomijne mogą być już przygotowane, z wcześniej dociętym otworem, do samodzielnego docięcia lub tzw. plastyczne z możliwością formowania otworu wokół stomii. Worki stomijne mogą by jednorazowe (wymagające całkowitej wymiany po napełnieniu) lub odpuszczalne, czyli umożliwiające usunięcie ich zawartości bez konieczności każdorazowej wymiany worka). Bardzo ważne jest utrzymywanie w czystości i ochrona przed podrażnieniami skóry wokół stomii. Jak dbać o skórę - podstawowe zasady pielęgnacji stomii:

• kąpać można się zarówno pod prysznicem, jak i w wannie
• skórę należy myć ciepłą wodą i delikatnym, hipoalergicznym mydłem (na rynku są również specjalne środki przeznaczone do pielęgnacji skóry stomii) oraz delikatnie osuszać przy pomocy miękkiego ręcznika
• jeżeli na skórze pozostanie klej po płytce stomijnej, do jego usunięcia można użyć specjalnych środków do usuwania resztek kleju
• bardzo ważne jest odpowiednie dopasowanie płytki stomijnej, aby dokładnie przylegała we wszystkich miejscach wokół stomii, co zapobiega kontaktowi wyciekającej treści jelitowej ze skórą, dodatkowo można użyć pastę stomijną, która pomaga uszczelnić stomię
• płytkę stomijną należy odrywać powoli, stopniowo usuwając ją z powierzchni skóry
• przed ponownym założeniem płytki stomijnej należy upewnić się, że skóra jest sucha i niepodrażniona (nie ma zaczerwienienia, obrzęku, wysypki)
• warto wyrobić sobie nawyk oglądania skóry przy każdej zmianie płytki stomijnej, aby uniknąć przeoczenia zmian, podrażnień skórnych

Czego unikać przy stomii?

Stomia - dieta w przypadku jej wyłonienia nie wiąże się z potrzebą stosowania szczególnych restrykcji żywieniowych. Przede wszystkim powinna być urozmaicona, należy jeść regularnie (min. 3 razy dziennie), a posiłki spożywać powoli, dokładnie przeżuwając każdy kęs. Bardzo ważne jest odpowiednie nawodnienie - zalecana ilość to ok. 2 l dziennie. Ogólnie możemy powiedzieć, że powinna to być dieta łatwostrawna, o wysokiej zawartości białka, z ograniczeniem spożycia tłuszczu i produktów wysokotłuszczowych, cukrów prostych i błonnika w postaci surowej. Indywidualna tolerancja dla różnych pokarmów może nieco różnić się w zależności od tego, z której części jelita została wyłoniona stomia. Dieta w przypadku ileostomii powinna być np. bogata w błonnik rozpuszczalny (marchewka, jabłka, banany, ziemniaki, gotowane płatki owsiane), który będzie zagęszczał treść pokarmową i spowalniał pasaż jelitowy. Niektóre produkty mogą niekorzystnie wpływać na funkcjonowanie przewodu pokarmowego i dlatego warto ich unikać przy stomii. Chociaż nie każda osoba ze stomią będzie na nie źle reagowała. Są nimi produkty, które powodują nadmierne odchodzenie gazów (np. alkohol, napoje gazowane, rośliny strączkowe, kapusta, kalafior, cebula, ogórki, mleko, otręby) oraz produkty powodujące nieprzyjemny zapach stolca (np. kalafior, kapusta, cebula, czosnek, strączki, jaja, ryby, sery żółte i pleśniowe, napoje z kofeiną).