Co to jest urostomia – rodzaje, pielęgnacja, wymiana worków urostomijnych

Urostomia to operacyjne wytworzenie nowej drogi oddawania moczu przez powłoki brzuszne, bez udziału pęcherza moczowego. Zabieg ten konieczny bywa w przebiegu różnych chorób, m.in. nowotworów pęcherza, kamicy nerkowej, pęcherza neurogennego czy w wyniku urazów w obrębie dróg moczowych. Wyłonienie przetoki do odprowadzania moczu wiąże się z koniecznością stosowania worków urostomijnych, które pełnią rolę „zewnętrznego pęcherza”. Urostomię wyłania się zwykle po prawej stronie brzucha, w miejscu łatwo dostępnym dla pacjenta, umożliwiającym pielęgnację stomii i swobodną wymianę worków.

Co to jest urostomia?

Urostomia, czyli przetoka moczowo-skórna, to połączenie wytworzone pomiędzy drogami moczowymi – miedniczką nerkową, moczowodami, pęcherzem moczowym lub cewką moczową męską – a skórą, w celu odprowadzenia moczu poza organizm, w sytuacji gdy z powodu choroby lub urazu niemożliwe jest oddawanie moczu w sposób fizjologiczny. Urostomia może zostać wyłoniona czasowo bądź na stałe. Odpływ moczu przez przetokę odbywa się bez kontroli pacjenta, dlatego musi on korzystać ze specjalnych worków urostomijnych, w których gromadzi się mocz. Worki są zakończone zaworem, aby można było je opróżniać w ciągu dnia. U pacjentów z urostomią mocz przedostaje się do worka stomijnego w sposób ciągły, dlatego noszenie worka jest konieczne przez całą dobę. Urostomię zwykle wyłania się po prawej stronie brzucha. Po wygojeniu jest to niewielkie wybrzuszenie (3-5 mm nad powierzchnię skóry) w kolorze jasnoczerwonym. Miejsce wyłonienia przetoki nie jest unerwione, dlatego stomia nie powoduje dolegliwości bólowych.

Kiedy konieczne jest wyłonienie urostomii

Konieczność wyłaniana przetoki moczowej pojawia się u osób, u których występuje zastój moczu. Zastój moczu może prowadzić do pęknięcia pęcherza moczowego, niewydolności nerek oraz zatrucia całego organizmu. Zastój moczu może  być spowodowany bardzo różnymi schorzeniami w obrębie układu moczowego, co wiąże się z koniecznością wytworzenia niefizjologicznej drogi oddawania moczu. Najczęstsze przyczyny wyłonienia urostomii to:

• choroby nowotworowe układu moczowego (np. rak pęcherza moczowego)
• kamica nerkowa
• kamica moczowodowa
• zwężenie moczowodów
• pęcherz neurogenny
• uszkodzenia dróg moczowych w wyniku urazu
• wady wrodzone dróg moczowych
• choroby prostaty prowadzące do zatrzymania moczu (np. znaczny przerost gruczołu krokowego)
• gruźlica układu moczowego

Wyłonienie urostomii to dość poważna operacja, przebiegająca w znieczuleniu ogólnym, po jej przeprowadzeniu konieczne jest pozostanie w szpitalu przez kilka dni. Początkowo miejsce wyłonienia przetoki moczowo-skórnej jest podpuchnięte i bolesne. Sama stomia natomiast „pracuje” od momentu jej wyłonienia. Bezpośrednio po operacji mocz, który gromadzi się w worku urostomijnym jest zmieszany z krwią, z każdym kolejnym dniem krwi w moczu powinno być coraz mniej, aż do całkowitego zaniku. W początkowym okresie po wyłonieniu urostomii w worku stomijnym będzie gromadziła się też spora ilość śluzu, który produkowany jest przez fragment jelita cienkiego, wykorzystany do stworzenia przetoki. Z czasem ilość produkowanego śluzu zmniejszy się, ale nie zaniknie.

Pobyt w szpitalu po wyłonieniu urostomii to czas na rekonwalescencję, ale też na nauczenie się funkcjonowania ze sprzętem urostomijnym. Wychodząc ze szpitala pacjent (bądź jego bliscy) powinien być przeszkolony w zakresie obserwacji stomii, wymiany worków oraz pielęgnacji skóry wokół przetoki.

Jakie są rodzaje urostomii?

Wyróżnia się kilka rodzajów urostomii, w zależności od tego, jaki fragment układu moczowego w wyniku choroby lub urazu nie jest w stanie spełniać swojej funkcji. Nazwy poszczególnych rodzajów urostomii wskazują, jaka część układu moczowego została połączona z powłokami ciała. Urostomie dzieli się na czasowe i definitywne. Urostomie wyłonione na stałe można dodatkowo podzielić na takie, które zapewniają trzymanie moczu (zamknięte) oraz takie, które nie zapewniają trzymania moczu (otwarte). Urostomie czasowe, wytwarzane metodą nakłucia przezskórnego:

• Cystostomia – przetoka pęcherzowo-skórna. Polega na odprowadzaniu moczu z pęcherza moczowego.
• Nefrostomia – przetoka nerkowa. Polega na odprowadzaniu moczu bezpośredni z nerki.

Urostomie operacyjne, otwarte – nie zapewniające trzymania moczu:

• Ureterocutaneostomia – przetoka moczowodowo skórna – obustronne zespolenie moczowodów ze skórą, stosowana przy zaawanasowanych nowotworach pęcherza moczowego lub narządów rodnych.
• Przetoka moczowodowo skórna z zespoleniem moczowodowym
• Przetoka moczowodowo-jelitowo-skórna
• Przetoka pęcherzowo-skórna

Urostomie operacyjne, zamknięte – zapewniające trzymanie moczu

• Zastępczy zbiornik jelitowy na mocz, Jest to szczelna urostomia, zapewniająca trzymanie moczu i umożliwiająca okresowe opróżnianie zbiornika za pomocą cewnika wprowadzonego przez przewód.
• Przetoka pęcherzowo-jelitowo-skórna, zapewnia trzymanie moczu i umożliwia okresowe opróżnianie pęcherza cewnikiem wprowadzonym przez przewód.
• Uretrostomia – przetoka cewkowo-skórna, połączenie pomiędzy cewką moczową a skórą.

Jak pielęgnować urostomię?

Mocz, w szczególności z domieszką śluzu ma działanie drażniące na skórę. Stąd tak ważne jest, by każdy nowy worek był dobrze dopasowany do kształtu stomii i dobrze przylegał do skóry. Minimalizuje to ryzyko drażnienia skóry przez mocz. Przed przyklejeniem nowego worka stomijnego lub nowej płytki stomijnej należy usunąć pozostałości po poprzednim przylepcu. Jeżeli powierzchnia skóry blisko otworu stomii nie jest gładka (blizny pooperacyjne, bruzdy), można użyć pasty uszczelniającej, półpierścienia lub pierścienia uszczelniającego, a następnie przykleić odpowiednio przycięty przylepiec lub płytkę. Skóra wokół stomi powinna być gładka, dlatego u części pacjentów pojawia się konieczność usuwania owłosienia.

Ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu ze stomią odgrywa nauczenie się samooceny przetoki. Należy obserwować jej kolor, kształt, wielkość, by móc rozpoznać ewentualne powikłania: krwawienie, zmiany skórne, wciągnięcie stomii, zwężenie, przepuklinę, wypadnięcie stomii.

Samo miejsce wyłonienia stomii w momencie zmiany worka należy myć ciepłą wodą z mydłem i delikatnie osuszać. Na rynku dostępnych jest szereg produktów, które pozwalają zadbać o skórę wokół stomii. Są to produkty ułatwiające: _{^{odklejenie starego przylepca}}, doczyszczenie skóry z resztek kleju, kosmetyki o działaniu ochronnym na skórę, które można stosować pod przylepcem czy specjalne pasty wzmacniające przylepiec, aby jak najszczelniej przylegał on do skóry. Znalezienie odpowiedniego sprzętu urostomijnego i produktów do pielęgnacji skóry zwiększa szansę na komfortowe funkcjonowanie z przetoką moczowo-skórną.

Jak wymienić worek urostomijny?

Zaleca się wymieniać worki urostomijne co 3 dni, rano, przed śniadaniem, kiedy produkcja moczu jest najmniejsza. Dzięki temu wyciekający mocz nie będzie utrudniał pielęgnacji skóry wokół stomii i przyklejenia nowego worka. Aby wymienić sprzęt stomijny, należy przygotować worek jednoczęściowy bądź dwuczęściowy (z osobną płytką klejącą), gaziki do zmywania i osuszania skóry, nożyczki do docinania przylepca do rozmiaru i kształtu stomii, miarkę z papieru, worek na odpadki.

• Przed wymianą worka opróżnij aktualnie używany worek z moczu.
• Odklej płytkę klejącą od skóry. Możesz spryskać skórę wokół przylepca specjalnym sprayem, co ułatwi jego odklejenie i zminimalizuje podrażnienie skóry.
• Dotnij nowy przylepiec do kształtu swojej stomii (pomoże Ci w tym papierowa miarka).
• Sprawdź, czy na skórze nie pozostały pozostałości po kleju. Jeśli tak, można je usunąć specjalnymi gazikami. Czysta skóra to gwarancja, że kolejna płytka klejąca będzie dobrze przylegała do skóry.
• Po umyciu i osuszeniu skóry wokół stomii można przykleić nowy plaster i przymocować worek.
• Na rynku dostępne są specjalne sprawy, które zwiększają przyczepność płytki klejącej do skóry.
• Podczas wymiany sprzętu stomijnego należy zwracać uwagę, czy skóra wokół stomii nie jest podrażniona. Jeśli występują podrażnienia, wówczas można sięgnąć po specjalne kosmetyki chroniące skórę, które jednocześnie nie kolidują z przyklejeniem kolejnej płytki mocującej worek.

Jak dociąć płytkę z klejem do rozmiaru stomii?

Każda stomia różni się kształtem i wielkością, stąd przylepce do mocowania worka trzeba docinać do własnych potrzeb. W opakowaniu sprzętu stomijnego znajduje się papierowa miarką, która pozwala określić wielkość przylepca. Wybrany rozmiar stomii należy odrysować na papierze zabezpieczającym przylepiec i na tej podstawie wyciąć odpowiedni otwór.

Worki urostomijne – rodzaje i zasady stosowania

Po wytworzeniu przetoki moczowo-skórnej pojawia się konieczność stosowania worków urostomijnych, w których będzie się gromadził mocz. Mocz produkowany jest w nerkach przez całą dobę, fizjologicznie gromadzi się on w pęcherzu moczowym, w momencie kiedy pęcherz staje się pełny odczuwamy parcie i potrzebę skorzystania z toalety. Osoby z urostomią nie odczywają potrzeby oddawania moczu, do toalety udają się wówczas, gdy worek urostomijny zaczyna być napełniony mniej więcej w 2/3 objętości. Worki urostomijne należy opróżniać 6-8 razy dziennie. Na noc do worka urostomijnego podłącza się worek do nocnej zbiórki moczu, dzięki czemu nie trzeba wstawać w nocy, żeby opróżnić worek. Istnieją dwa rodzaje worków urostomijnych:

• Worki urostomijne jednoczęściowe (stosowane częściej)

Płytka klejąca jest na stałe połączona z workiem, worek przykleja się na brzuch

• Worki urostomijne dwuczęściowe

Płytka klejąca nie jest na stałe połączona z workiem, płytkę przykleja się na brzuch, wymiana worka nie wiążę się z koniecznością wymiany płytki. Każdy worek urostomijny zaopatrzony jest w zawór antyrefluksowy, czyli specjalny mechanizm zapobiegający cofaniu się moczu, oraz wspomniany „kranik” czyli zawór odpływowy, umożliwiający jego opróżnienie.

Worki urostomijne mogą być cieliste bądź przeźroczyste. Te pierwsze są bardziej dyskretne, a przez to częściej wybierane przez pacjentów; te drugie pozwalają na łatwiejszą kontrolę zawartości worka i mogą być dobrym rozwiązaniem w początkowym etapie funkcjonowania ze stomią.

Aby noszenie worka było komfortowe, nie powodowało otarć czy przyklejania się do skóry, ta część worka, która sąsiaduje ze skórą pokryta jest warstwą specjalnej flizeliny. Worki skonstruowane są w taki sposób, by po wypełnieniu moczem były one płaskie, nie odstawały nadmiernie od ciała. Dobrej jakości worki niwelują odgłosy pluskania moczu, nie podrażniają skóry, pozwalają na ukrycie zaworu odprowadzającego, co zapewnia pacjentowi komfort i dyskrecję.

Życie codzienne z urostomią

Mówi się, że wyłonienie urostomii to często zabieg ratujący życie, ale jednocześnie obniżający jego jakość. Wydaje się, że największym wyzwaniem jest zaakceptowanie tej zmiany na poziomie psychologicznym. Korzystanie w worków urostomijnych jest problematyczne, szczególnie w początkowym okresie życia ze stomią, ale też nie jest to nic bardzo uciążliwego, bolesnego czy uniemożliwiającego w miarę normalne funkcjonowanie. Dużo zależy od dobrego dopasowania sprzętu urostomijnego. Worki na mocz mają zapewniać pacjentowi bezpieczeństwo i komfort, akcesoria do mocowania worków i pielęgnacji skóry mają za zadanie jak najlepiej dbać o skórę wokół stomii, co też wiąże się z komfortem życia oraz ma pozytywny wpływ na psychikę. Urostomia nie jest przeszkodą w podróżowaniu, aktywności fizycznej, aktywności seksualnej. Część pacjentów z urostomią realizuje się rodzinnie i zawodowo.

Dieta przy urostomii

Osoba z urostomią powinna zwracać uwagę na ilość przyjmowanych płynów, zaleca się picie 2-2,5 litra płynów dziennie. Urostomia nie wiąże się z większymi obostrzeniami dietetycznymi, aczkolwiek zaleca się stosowanie diety lekkostrawnej, z ograniczeniem produktów wzdymających, nadmiaru tłuszczu i słodyczy. Sposób odżywiania urostomika powinien chronić nerki przed powstawaniem kamieni, stąd zaleca się ograniczone spożywanie szczawianów (duże ich ilości znajdują się w szpinaku, brokułach, rabarbarze, boćwinie ) i produktów zasadowych (np. czerwone mięso). Zaleca się także ostrożne spożywanie ostrych przypraw, ze względu na ich drażniące działanie na układ pokarmowy. Urostomik może w ograniczonych ilościach pić kawę, a nawet sporadycznie alkohol.