Kolostomia – przyczyny i rodzaje stomii na jelicie grubym

Kolostomia, nazywana często „sztucznym odbytem”, to chirurgiczne wyprowadzenia jelita grubego na powierzchnię brzucha. Kolostomię wyłania się najczęściej z powodu raka jelita grubego lub chorób zapalnych jelit. Po operacji pacjent korzysta ze specjalnych worków kolostomijnych, w których gromadzi się treść jelitowa. Stomię wyłania się w celu stworzenia zastępczej drogi odprowadzania moczu lub kału. Stomia kałowa może być utworzona w obrębie jelita grubego, wówczas nosi nazwę kolostomii, bądź jelita cienkiego – wówczas mówimy o ileostomii lub jejunostomii.

Inne określenia dla kolostomii to „przetoka kałowa” oraz „przetoka jelitowa”

Co to jest kolostomia?

Kolostomia to operacyjne wytworzenie odbytu na powierzchni brzucha. Może być wykonana czasowo bądź definitywnie. Czasowe kolostomie zakłada się podczas niektórych operacji, kiedy wykonuje się zespolenie dwóch różnych fragmentów jelita. Stworzenie czasowej stomii powyżej zespolenia zapewnia lepsze warunki do pełnego zagojenia się operowanego miejsca. Stomie definitywne wyłaniane są najczęściej w wyniku operacyjnego usuwania raka jelita grubego, kiedy konieczne jest usunięcie odbytnicy wraz ze zwieraczami odbytu.

Jak wygląda kolostomia?

Kolostomia zwykle znajduje się po lewej stronie powłok brzusznych poniżej pasa (w dole biodrowym). Kolostomia najczęściej wykonywana jest na esicy, a ta znajduje się właśnie w lewym podbrzuszu. Kształt stomii powinien być okrągły, w przypadku kolostomii to stożek jelita grubego o wysokości 0,5-1 cm wystający powyżej powłok brzusznych. Śluzówka wyłonionego jelita jest żywo różowa, wilgotna, przy dotyku niebolesna.

Jakie są rodzaje kolostomii?

Kolostomia zaliczana jest do stomii:

• Odprowadzających
• Jelitowych (kałowych)

Ze względu na czas wyłonienia, kolostomie dzieli się na:

• Czasowe (kolostomię można „odwrócić”, czyli przywrócić ciągłość przewodu pokarmowego pod warunkiem zachowania i sprawnego działania zwieraczy odbytu. Drugim warunkiem takiej operacji jest dobry ogólny stan zdrowia pacjenta)
• Stałe

Inny podział kolostomii to:

• Kolostomia jednolufowa (końcowa) – polega na tym, że bliższy żołądkowi koniec jelita jest wszywany w otwór w powłokach brzusznych. Drugiego końca jelita (tego bliższego odbytnicy) nie ma, bo został on zamknięty chirurgicznie bądź dolny odcinek przewodu pokarmowego został usunięty
• Kolostomia dwulufowa (pętlowa) to wyprowadzenie na powierzchnię powłok brzusznych dwóch przekrojów jelita, zarówno światła odprowadzającego kał, jak i odcinka jelita od strony odbytu, który służy do tego, aby nie wytworzył się zamknięty odcinek jelita poniżej pętli.

Ze względu na umiejscowienie stomii jelitowej, dzieli się je na:

• Kolostomie w obrębie okrężnicy wstępującej – wydalana treść ma konsystencję płynną lub półpłynną i jest silnie drażniąca dla skóry.
• Kolostomie w obrębie okrężnicy poprzecznej – stolec jest półpłynny i bardziej uformowany.
• Kolostomie w obrębie okrężnicy zstępującej – stolec jest zwarty; najczęstszy rodzaj kolostomii.
• Kolostomie w obrębie esicy - stolec jest twardy i zbliżony do stolca u osób zdrowych.

Wyłonienie kolostomii

Kolostomię często wyłania się przeprowadzając operację Hartmanna. Chirurg wycina zmieniony odcinek esicy, gdzie znajduje się np. guz nowotworowy, po czym pozostają dwa końce jelita grubego. Dystalny (ten od strony odbytu) zamyka się szwem lub staplerem. Odcinek proksymalny, czyli ten znajdujący się bliżej żołądka jest przeciągany przez specjalnie utworzony otwór w skórze, powięzi, mięśniach i otrzewnej. Powinien się on znajdować w odległości co najmniej 4 cm od rany. Jelito przyszywane jest do powięzi, a sama jego końcówka do skóry, co sprawia, że stomia jest nieznacznie uniesiona ponad powłoki brzuszne.

Przyczyny kolostomii

Wskazaniem do wyłonienia kolostomii są:

• nowotwory jelita grubego i odbytu
• powikłania po nowotworach
• choroby zapalne swoiste i nieswoiste układu pokarmowego
• choroba uchyłkowa jelita grubego i jej powikłania
• urazy jamy brzusznej, szczególnie miednicy małej i odbytu
• powikłania radioterapii
• stan zapalny w miednicy małej
• wady wrodzone dolnego odcinka jelita grubego
• odbarczenie poniżej wykonanego zespolenia jelitowego
• zapalenie otrzewnej
• niedrożność jelit
• powikłania pooperacyjne (rozejście się zespolenia, niekiedy nieszczelność zespolenia)

Jak pielęgnować kolostomię?

Zdrowa skóra wokół kolostomii to warunek konieczny, aby prawidłowo można było zamocować odpowiedni worek i aby jego noszenie nie powodowało bólu czy dyskomfortu. Do mycia skóry wokół kolostomii zaleca się stosowanie ciepłej wody z łagodnym detergentem.  Do pielęgnacji skóry i łagodzenia ewentualnych podrażnień należy używać produktów przeznaczonych dla stomików. „Zwykłe” kremy czy maści pozostawiają na skórze tłustą powłokę, która utrudnia szczelne naklejenie przylepca podtrzymującego worek stomijny. Hydrokoloid, który jest stosowany w płytkach stomijnych do ich mocowania, zwykle pozostawia na skórze resztki, które należy dokładnie usunąć przed przyklejeniem nowej płytki. Do tego celu służą specjalne chusteczki lub spraye, które pozwalają skutecznie usunąć pozostałości poprzedniej płytki. Skóra wokół stomii powinna być nie tylko dokładnie oczyszczona i odtłuszczona, ale też pozbawiona ewentualnego owłosienia. Płytkę mocującą worek należy naklejać zawsze na dokładnie oczyszczoną i osuszoną skórę zaczynając od dołu. Przed przyklejeniem płytki dobrze jest ją przez chwilę rozgrzać w dłoniach, dzięki czemu hydrokoliod, z którego jest wykonana stanie się bardziej plastyczny i łatwiej będzie dopasować go do kształtu stomii. Każda wymiana worka powinna być okazją do dokładnego obejrzenia skóry wokół przetoki. Podrażnienie skóry może objawiać się zaczerwienieniem, obrzękiem lub wysypką i wymaga zastosowania odpowiedniego leczenia. Dbając o kondycję skóry wokół stomii należy także unikać gwałtownego odrywania zużytego worka. Płytkę mocującą należy odklejać powoli, zaczynając od jednego rogu; w razie potrzeby można stosować produkty ułatwiające odklejenie przylepca.

Jakie worki przy kolostomii?

Życie ze stomią jelitową wiąże się z koniecznością stosowania worków kolostomijnych. Pacjent nie ma kontroli nad wypróżnianiem, stąd „sztuczny odbyt” musi być zawsze zabezpieczony workiem na kał. W zależności od konsystencji treści jelitowej, pacjenci mają do dyspozycji worki zamknięte, które sprawdzają się wówczas, gdy stolec jest gęsty, oraz worki otwarte, rekomendowane przy stolcu rzadkim, ale także w czasie ewentualnych biegunek. Worki zamknięte to sprzęt jednorazowego użytku, natomiast worki otwarte można stosować wielokrotnie. Worki kolostomijne podobnie jak urostomijna mogą być jednoczęściowe (worek jest przy płytce, wymiana worka wymaga wymiany płytki) lub dwuczęściowe (worek nie jest na stałe złączony z płytką, wymiana worka nie wymaga wymiany płytki). W przypadku worków kolostomijnych kluczowe znacznie dla komfortu i poczucie bezpieczeństwa pacjenta ma płytka przy worku. Na rynku dostępne są płytki płaskie, które sprawdzają się przy stomii wypukłej oraz płytki wypukłe (convex), które są przeznaczone dla osób mających stomie płaskie bądź wklęsłe. Ważne jest, żeby znaleźć płytkę, która będzie dobrze „współpracowała” z kształtem stomii oraz ze skórą – nie powodowała podrażnień, a jednocześnie utrzymywała worek na swoim miejscu także po jego wypełnieniu. Każda płytka stomijna musi być docięta do indywidualnego kształtu przetoki. Otwór w płytce nie powinien być zbyt mały, bo powoduje to podrażnienia śluzówki o krawędź płytki, ani zbyt duży, bo wówczas skóra wokół stomii narażona jest na kontakt z treścią jelitową. Zawarte w niej enzymy mają właściwości drażniące. W wycinaniu otworu w płytce trzeba nabrać pewnej wprawy; jeśli otwór jest za duży można go zmniejszyć stosując środki uszczelniające.

Życie codzienne z kolostomią

„Jak żyć ze stomią”, „jak spać ze stomią”, „czy można podróżować ze stomią”, „co jeść mając stomię”, „kąpiel z stomią”, „seks ze stomią” – pacjenci często szukają informacji na temat życia z przetoką kałową w internecie. Natomiast odpowiedź na pytanie, jak wygląda życie z kolostomią zawsze jest indywidualna, wiele zależy od wieku i ogólnej kondycji pacjenta. Inaczej wygląda życie z kolostomią u osoby młodej, inaczej u obarczonego wieloma innymi schorzeniami seniora. U pacjenta z kolostomią wypróżnienia, jeśli nie ma biegunek, występują raz-trzy razy dziennie. Z taką częstotliwością trzeba zatem opróżniać bądź wymieniać worek kolostomijny. Większość pacjentów z kolostomią stosuje worki zamknięte, jednorazowe. Można zatem przyjąć, że maksymalnie trzy razy na dobę trzeba będzie wymienić worek. Worki wielorazowego użytku (otwarte) przed ponownym przymocowaniem należy przepłukać wodą. Worek należy wymienić bądź opróżnić bezpośrednio po jego wypełnieniu treścią jelitową. Worki kolostomijne wyposażone są w specjalne filtry, które niwelują zapach kału, mimo tego nie należy przebywać z pełnym workiem przez dłuższy czas. Worki jednoczęściowe wymienia się razem z płytką, w przypadku worków dwuczęściowych płytkę należy wymieniać co 2-3 dni.

Dieta przy kolostomii

Teoretycznie dieta osoby ze stomią kałową nie powinna różnić się od diety osoby zdrowej. W praktyce częstym wyzwaniem dla kolostomików są:

• zaparcia
• biegunki
• gazy o nieprzyjemnym zapachu, których nie można kontrolować

Problemy te są zależne od jadłospisu i w dużym stopniu można nad nimi panować poprzez odpowiednią modyfikację sposobu odżywiania. Dzięki regularnym, zdrowym i dobrze zbilansowanym posiłkom można uzyskać stały rytm wypróżnień, co znacznie ułatwia codzienne funkcjonowanie z kolostomią. Zaleca się spożywanie co najmniej 3 posiłków dziennie, jeść należy małymi kęsami, dokładnie przeżuwając. Do zaleceń ogólnych zalicza się ograniczenie potraw tłustych, smażonych i bardzo słodkich oraz picie codziennie około 2 litrów płynów. Unikać należy produktów gazotwórczych oraz wzmagających perystaltykę jelit.